Mai chiếu thủy là những loài cây được ưa chuộng vì đặc tính sinh học của chúng là dễ trồng dễ chăm sóc. Mặt khác Mai chiếu thủy có thể ra hoa thường xuyên, cây có hoa tạo ra mùi hương thơm ngào ngạt dễ quyến rũ lòng người.
Mai chiếu thủy có nguồn gốc từ miền Ðông Dương, thường trồng chủ yếu làm cảnh, bonsai, cây cảnh trang trí sân vườn… mai chiếu thủy biểu trưng cho sự bền vững và ổn định của gia đình.
Tại sao gọi là Mai chiếu thủy?: Hoa có 5 cánh nhìn thoáng qua giống hoa mai, nên có tên gọi là mai. Hoa mai chiếu thủy nở luôn luôn nhìn xuống mặt đất, nên gọi là chiếu thổ, chiếu thủy (vi.wikipedia.org).
Hoa mai chiếu thủy nở luôn luôn nhìn xuống mặt đất
Mai chiếu thủy thuộc họ Trúc đào (Apocynaceae). Cây gỗ, thân xù xì, nhiều cành nhánh nhỏ dễ uốn nắn và cắt tỉa. Chúng ra hoa màu trắng, nở hoa quanh năm, có mùi thơm nhè nhẹ dễ chịu.
Việc chăm sóc và xử lý cây cho hoa theo ý muốn để thực hiện, chỉ cần chăm chút đủ nước là có kết quả.
1. Đặc điểm thực vật học, mô tả sơ bộ về cây mai chiếu thủy
1.1. Rễ cây mai chiếu thủy
Rễ là bộ phận quan trọng nhất của cây trồng, rễ có chức năng hút nước, chất dinh dưỡng nuôi cây và giúp cây đứng vững.
- Rễ chính: mọc từ phôi rễ ở hạt, mọc sâu giúp cây đúng vững và hút nước, dinh dưỡng.
- Rễ phụ: mọc từ các mầm phụ ở các cơ quan khác nhau trên cây (thân, lá, rễ)
Căn cứ vào sự phân bố của rễ trong đất: có hai loại rễ ngang và rễ đứng.
- Rễ ngang (có rễ con): phân bố song song với mặt đất ở độ sâu từ 10 - 100 cm hay sâu hơn. Rễ này có chức năng hút nước, hấp thụ các chất dinh dưỡng...
- Rễ đứng (rễ cái): mọc vuông góc với bề mặt đất, ăn sâu từ 1 - 10 m có tác dụng giữ cho cây đứng vững. Rễ đứng còn có thể huy động các chất dinh dưỡng, nước ở các tầng đất sâu cho cây.
Rễ các dòng thanh mai là dòng rễ chùm rất nhiều rễ con, dù là cây ưa nước nhưng nếu nước nhiều quá cây cũng rất dễ bị úng vạ bị thối rễ nên cây sẽ từ từ tự nhiên mà chết. Do đó khi pha chất trồng chúng ta cần dùng loại đất nào phải dễ thoát nước nhưng không giữ nước lại quá lâu. Có thể dùng loại đất thịt cứng ở bề mặt các nơi có đất thị, đem về phơi khô sau đó đập thành nhiều cục nhỏ nhỏ khoảng bằng ngón tay út rồi đem trồn cho cây, làm như vậy thì mới giữ nước cho cây lúc tưới đủ để cây và cũng đồng thời tạo được nhiểu khoảng hở thông thoáng trong đất giúp cây thoát nước và hô hấp dễ hơn
Bộ rễ cây mai chiếu thủy
1.2. Thân cây mai chiếu thủy
Thuộc dạng gổ thân bụi, trên 1 số loại cây có có những nốt sần (nu), Cây thân gỗ nhỏ, có loại thân xù xì, có loại thân trắng, có loại thân xám đen, phân cành nhiều, thân giòn, vỏ màu xám đen, mỗi năm cây thường ra liên tục 4-5 đợt cành đối với các tỉnh phía Bắc. Ở các khu vực trồng mai chiếu thủy phía Nam thì do nhiệt độ cao nên cây ra đọt và hoa liên tục và đan xen nhau.
Thân cây mai chiếu thủy
1.3. Lá cây mai chiếu thủy
Lá đơn mọc đối không có lá kèm, lá nhỏ hình trái xoan dài hai đầu nhọn, gần nhưng không có cuống màu vàng xanh mọc đối xứng
Bộ lá mai chiếu thủy
1.4. Hoa mai chiếu thủy
Hoa tự xim mọc kẽ lá, ra hoa mùa xuân hoa nhỏ có cuống dài màu trắng và thơm, hoa mẫu 5, đài 5 nhỏ hợp gốc, cánh tràng 5 hợp đỉnh chia 5 thùy xếp vặn, nhị 5 đính trên ống cánh hoa, bầu trên 2 ô, quả nang hạt có lông ở đầu
Hoa mai chiếu thủy
1.5. Quả mai chiếu thủy
Là loại quả khô tự khai, thường trong nhân giống ít khi dùng hạt để nhân giống hữu tính, chủ yếu chỉ phục vụ cho công tác nghiên cứu
Mỗi hoa cho ra 2 quả đại hình dải, có mũi và nhọn ở đỉnh, thót nhọn ở gốc, hơi rẽ đôi, màu đen đen, có khía dọc, dài 10-12cm, rộng 3-3,5mm. Hạt hình dải dài 6mm, rộng 1mm mang chùm lông mềm màu trắng.
Quả mai chiếu thủy
Quả mai chiếu thủy già bung hạt trên cây
2. Các giống mai chiếu thủy
Mai chiếu thủy có 3 loại: Lá lớn, Lá Trung và Lá Nhỏ (Lá Kim). Về màu da của cây, trong 3 loại đó còn có Màu Đen, Xanh, Vàng, Trắng, hiện nay trong các nhà vườn còn có nhiều giống được cho là bị đột biến gien và do "thổ nhưỡng" đặc biệt nên trồng được loại cây đó, như: Mai lá tứ, Kim thanh mai, Thanh mai…
2.1. Mai chiếu thủy lá lớn
Các loại da trắng, da đen, da xanh, da vàng, da láng, nu thường, nu gò công… lá dài, lá tròn, có loại hoa 20 cánh lá rũ, 20 cánh lá thẳng…
Hoa mai chiếu thủy có màu trắng, mùi thơm, mọc trên một cọng dài kết thành chùm. Hoa loại lá lớn thường có 5 cánh nhìn thoáng qua giống hoa mai, nên có tên gọi là mai. Hoa mai chiếu thủy nở luôn luôn nhìn xuống mặt đất, nên gọi là mai chiếu thổ hay mai chiếu thủy.
Mai chiếu thủy lá lớn
2.2. Mai chiếu thủy lá trung
* Trung nu, nu Gò Công hay nu sọ khỉ (mặt khỉ)
Mai chiếu thủy nu mặt khỉ Gò Công (một số địa phương khác có trồng giống mai nu nhưng có da màu đen) giá trị ở chỗ có nhiều u nần (bông chiếu xuống đất), được dân chơi kiểng sành điệu ưa thích. Giống mai này hiện đã được Trung ương Hội Sinh vật cảnh Việt Nam xác nhận có xuất xứ từ “Làng mai nu Thạnh Nhựt”. Tại buổi Hội thảo do Trường đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, đại học Khoa học Tự niên TP. Hồ Chí Minh và đại học Cần Thơ phối hợp tổ chức ở Cần Thơ năm 2001, một số tỉnh, thành như: Long An, Bến Tre, TP. Huế… có ý kiến tranh luận về nguồn gốc của giống mai này. Sau khi xem xét một số luận cứ dựa trên cơ sở khoa học, nhà văn Sơn Nam đã kết luận, kiểng cổ Nam bộ (trong đó có mai nu) có xuất xứ từ vùng đất Gò Công thuộc tỉnh Tiền Giang.
Mai nu
* Thanh Mai:
- Lá dầy, có hình bầu dục (hơi tròn ), mọc thành 2 hàng, lá có gân & màu xanh đậm , nách lá thưa. - Thân hơi có màu xanh tím, hơi tròn… - Bông lớn (như mai chiếu thủy lá trung), nhưng ít bông.
Cây thanh mai
(Thanh mai: hai lá đối xứng, ít nu, nếu có thì đều chạy dọc thân)
2.3. Mai chiếu thủy lá kim
Hay còn gọi là kim giòn, kim thanh mai, kim lá tứ, kim đuôi chồn, lá tứ xù. (Hiện nay rất nhiều người hay nhầm cây thanh mai và cây kim thanh mai: Loại kim thanh mai đúng lá chỉ to hơn hạt tấm 1 chút thân xù xì, thường không có gốc to, tại dưới gốc mọc rất nhiều mầm con.
(Lá giòn: cũng là loại lá hướng thiên hình chữ thập, nhưng lá nhỏ dài nhỏ hơn, màu xanh nhạt hơn, ít nu hoặc không có)
* Kim thanh mai
- Về cơ bản giống như thanh mai nhưng lá nhỏ hơn, khoảng cách giữa các mắt lá rất khít, thân nhiều nu kể cả cây con, bông nhỏ & khá ít bông. Lưu ý chủng loại nầy thích hợp làm bonsai Mini, chưa phát hiện được cây lớn (chu vi gốc trên 30cm). Vỏ cây màu xám đen hoặc màu trắng xám.
Để ý những nhánh nhỏ mọc dài sẽ thấy lá mọc đối xứng nhau.
(Kim thanh mai: lá cũng đối xứng 2 bên, khoảng cách lá rất khít, cây nhiều nu, kể cả cây non )
* Mai chiếu thủy lá tứ
- Lá mỏng hơn so với kim thanh mai, đuôi lá khá nhọn, mọc tứ diện, lá có màu xanh nhạt, nách lá nhặt thường có nhiều chồi mọc ra từ các nách lá.
- Thân nhiều cạnh khến, nhiều gân làm cho thân hơi vuông, thân phần lớn hơi trắng xanh, cây cao to.
- Bông nhỏ nhưng nhiều bông.
- Khi ta cắt giật thì ở gần chỗ vết cắt, nách lá, khu vực thân cây đặc biệt là gốc và rễ… thường mọc ra rất nhiều chồi nhỏ.
- 01 nách có 03 lá mà đều ở mọi nách lá.
Có 02 loại lá tứ: Tứ long xuyên & tứ đuôi chồn . Lá tứ đuôi chồn khó làm cây vì cành cấp 1 mọc ra thì dài & lớn mãi. Còn cành cấp 2, cấp 3 rất ít & hầu như không phát triển (loại này rất rẻ & ít người chơi bonsai)
Về cơ bản 02 loại lá tứ đều như nhau. Nhưng khi nhìn cây lá tứ long xuyên thì cành nhánh xum xuê, mọc tứ tung, um tùm (kể cả chi cấp 1,2,3) còn lá tứ đuôi chồn thì chỉ có cành cấp 1 phát triển dài , nhưng cành cấp 2,3 thì chỉ có vài cọng & độ dài không có, nên khó làm ra cây. Nếu chơi đuôi chồn thì chủ yếu là rừng hoặc cây đa thân, còn Bonsai thì chào thua ….
(Lá tứ: lá non trên cùng (những nhánh lá thẳng đứng) 4 chiếc lá trên cùng có hình chữ thập - nên gọi là lá tứ, nhiều nu)
* Mai chiếu thủy Kim Giòn
- Lá xanh hơi ngã vàng , đuôi lá nhọn hơn nhìn lá mọc ngay hàng đặc biệt giống này rất giòn bẻ gãy nghe đã tay lắm, rất khó uốn chi lắc lượn như Kim thanh mai - trừ những nghê nhân có kinh nghiệm.
- Ưu điểm Kim giòn là rất siêng ra hoa.
- Nhược điểm thân giòn hơi khó uốn chi.
Mai chiếu thủy Kim Giòn
Ngoài ra còn loại mai chiếu thủy mình không rõ nguồn gốc ở đâu, có thể xuất phát từ khu vực Bình Phước là loại lá kim nhọn và nhỏ như hạt lúa thường dùng để ghép lồng mức làm cây trang trí.
3. Yêu cầu ngoại cảnh của cây mai chiếu thủy
Cây mai không kén đất trồng. Các loại đất thịt, đất cát pha, sét pha, đất phù sa, đất đỏ bazan, thậm chí đất có lẫn đá sỏi... vẫn trồng mai được. Miễn là đất đó không phải là đất chết, đất quá nghèo nàn chất dinh dưỡng cây trồng không thể trồng các giống cây khác được.
Cây mai thích hợp với những nơi có khí hậu nóng ẩm, nhiệt độ từ 25o - 30oC là tốt nhất, mai có thể chịu đựng được nhiệt độ cao hơn trong nhiều ngày, thậm chí nhiều tháng, nhưng với những vùng có khí hậu mát lạnh dưới 10oC thì mai sinh trưởng kém.
Cây mai ưa nắng, nhưng khả năng chịu khô hạn chỉ ở mức tương đối. Mai thích hợp với vùng có 2 mùa mưa nắng rõ rệt. Trong mùa mưa thì mưa nhiều, mùa nắng thì trùng vào mùa cây thay lá, trổ hoa.
Mai chiếu thủy ưa ánh sáng nhẹ, nắng nhiều làm cho quả dễ bị cháy nám. Mai chiếu thủy cần lượng nước vừa đủ ẩm là giai đoạn cây ra lá và hoa, nên duy trì độ ẩm thường xuyên suốt năm.
Mai chiếu thủy sợ gió bão, sẽ làm gãy đổ cành trốc gốc...
Độ pH thích hợp trồng Mai chiếu thủy từ 5,5-6,5 đất thông thoáng tơi xốp nhiều mùn. Mai chiếu thủy cần nhiều lân, kali hơn đạm.