Lệ chi là gì? Nguồn gốc tên “Lệ chi” và tên “Vải”

Vải là loại quả đặc trưng cho mùa hè ở nước ta. Trong tiếng Hán Việt, loại quả này có tên là “lệ chi”, được trồng rất nhiều ở các tỉnh phía bắc như Hải Dương, Bắc Giang. Vậy nguồn gốc tên “Lệ chi” và tên “Vải” từ đâu? Hãy cùng tìm hiểu qua bài viết dưới đây.

Lệ Chi là gì?

Quả vải còn có tên là “Lệ Chi” 荔枝 vốn phải đọc là Li Chi 離支, mang nghĩa “lìa cành”. Do quả này phải hái cả cành nên mới có tên đó.

Bạn Đang Xem: Lệ chi là gì? Nguồn gốc tên “Lệ chi” và tên “Vải”

Thật ra cả 荔枝 lẫn 離支 đều có thể được phát âm là Li Chi hoặc Lệ Chi đều đúng. Bởi vì cả 荔 lẫn 離 đều có 2 âm là Lệ hoặc Ly.

Tương tự, phát âm thế nào có nhẽ tuỳ vùng và tuỳ thời điểm. Phát âm Lệ Chi phổ biến hơn trong Hán Việt, có nhẽ ngày xưa 離支 cũng được phát âm là Lệ Chi, chứ không phải là Li Chi.

Những nhà Hán ngữ học có vẻ theo luận điểm âm gốc là “lệ” thay vì “li” bởi họ luôn dựng âm Hán cổ của từ này với tận cùng -s, tức sẽ cho ra thanh trắc (lệ) thay vì thanh bằng (ly)

Nhà Hán học Zhengzhang dựng âm Hán cổ của 離支 là /*rels kje/

Sagart và Baxter dựng âm Hán cổ của 離支 là /*raj-s ke/

Một lần nữa, âm -s ở cuối sẽ cho ra thanh trắc (lệ) thay vì thanh bằng (ly).

Như vậy, kết luận rằng từ này vốn phải đọc là Li Chi mới đúng thì chưa có cơ sở.

Câu chuyện “lìa cành” có thể là do những nho sĩ xưa cố giảng giải từ Lệ Chi.

Xem Thêm : Khoai môn tím Lục Ngạn - Tác dụng không ngờ của khoai môn tím

Thực chất quả vải có gốc từ phương Nam, luôn được biết tới trong triều đình Hán là một cống phẩm quý. Nhu cầu tiêu thụ vải cao tới độ triều đình có thể cử một đoàn xe ngựa nhanh chỉ để chuyển vận vải tươi từ phương Nam tới triều đình.

Từ ke trong tiếng Kra khá giống âm Hán cổ của 支 /*ke/ hoặc /*kje/

Tương tự hoàn toàn có khả năng người Hán mượn tên cho từ này từ một tiếng nói Kradai nào đó. *rels hoặc *raj-s (> lệ) hoàn toàn có thể là từ chỉ quả hoặc cây trong tiếng nói Kradai này và *ke hoặc *kje là tên quả trong tiếng Kradai.

Người Tày ở Việt Nam ngày nay có 2 từ để chỉ quả vải. Mak tci để chỉ quả vải rừng (có vị chua) và mak pai để chỉ quả vải trồng (có vị ngọt). Từ pai hẳn có cùng gốc với từ vải. Còn từ tci rất giống âm thứ hai của lệ chi, hẳn có cùng gốc.

Tựu chung lại, rất có khả năng lệ chi 離支 xuất phát từ tên gọi của một loại quả trong những tiếng nói Kradai vùng Lưỡng Quảng, được vay sang tiếng Hán. Sau này những nho sĩ Hán lại sử dụng truyền thuyết lìa cành để giảng giải cho tên loại quả này.

Nguồn gốc tên quả Vải

Có bạn viết rằng chữ vải trong quả vải tiếng Kinh xuất phát từ chữ 布 (HV: bố), tức là vải may mặc. Bạn này giảng giải rằng vì vỏ của quả vải nham nhám như tấm vải nên gọi là quả vải.

Bản thân chữ 布 (HV: bố) được cho là vay từ tiếng Nam Á ở vùng tây nam, hay được viết trong cụm 幏布 (HV: giá bố, Hán cổ: *kra pa:s), thể hiện tiền âm k-, tương ứng với Proto-Vietic *k-paːs, Proto-Nam Á *kpaas.

Chữ vải trong vải may mặc tiếng Kinh có gốc từ Proto-Vietic *k-paːs. Tiền âm k- khiến cho âm p- bị sát hoá thành âm v- trong tiếng Kinh. Trong tiếng Mường, âm k- bị mất, để lại pai.

Chữ vải trong quả vải giống với Proto-Katuic *kpias. Mối liên hệ giữa vải may và vải ăn cần thêm thông tin để kiểm chứng. Nó hoàn toàn có thể là giống nhau ngẩu nhiên, như đường ăn và đường đi, vốn là từ đồng âm khác nghĩa.

Đôi nét về trái vải thiều

Vải thiều có tầm quan trọng địa phương đối với nhiều khu vực trong và xung quanh châu Á, đặc biệt là một số khu vực của Ấn Độ và Trung Quốc. Văn hóa Quảng Đông đặc biệt ghi được nhận trong việc sử dụng vải thiều từ thời cổ đại trong đồ ăn, thức uống và thậm chí là một số loại thuốc.

Xem Thêm : Trà vải có tác dụng gì? Uống trà vải có mập không?

Đáng chú ý và được trồng rộng rãi nhất ở Trung Quốc và Ấn Độ, những ghi chép sớm nhất về việc trồng vải thiều có từ thế kỷ 11 ở những vùng phía nam của Trung Quốc, Malaysia và những vùng phía bắc của Việt Nam. Một số nhà sử học tin rằng những ghi chép không chính thức đề cập tới vải thiều từ 2.000 năm trước, tới thời nhà Hán.

Sự xuất hiện trước hết ghi được nhận của vải thiều ở toàn cầu phương Tây là thông qua những tuyến đường thương nghiệp ở Jamaica vào năm 1775, và trường hợp trước hết của việc trồng vải thiều thành công ở Hoa Kỳ xảy ra vào đầu những năm 1900 ở Florida, nơi quả đã trở thành một loại cây thương nghiệp quan trọng.

Vải thiều phát triển mạnh trong môi trường sắp xích đạo và có vị ngọt như đu đủ, chanh dây và xoài mà nó có chung khí hậu và cận nhiệt đới. Mặc dù cây mọc hoang ở những vùng phía nam châu Á, nhưng ở những vùng khí hậu khác, việc trồng vải thiều rất thuận lợi và đã thành công. Ngoài bang Florida nói trên, những người trồng vải thiều đã thành công ở Địa Trung Hải, Nam Phi và Hawaii, mặc dù ở mức độ thấp hơn những người trồng vải ở Trung Quốc và Ấn Độ.

Giá trị dinh dưỡng của quả vải

Về mặt dinh dưỡng, vải thực sự phân phối nhiều lợi ích sức khỏe tương tự như những loại trái cây như dâu tây và quả việt quất. Khẩu phần trái cây và rau quả hàng ngày đã được chứng minh là làm giảm đáng kể nguy cơ tử vong do những vấn đề sức khỏe khác nhau, tức là ăn vải thiều không chỉ là một món ăn ngon mà còn có thể chứng minh một chiến lược sinh tồn. Vải có rất nhiều chất chống oxy hóa và vitamin C - những chất dinh dưỡng cần thiết cho một thân thể khỏe mạnh.

Quả vải thiều (hoặc cùi) có thể ngon nhưng không nên ăn hạt hoặc quả vải vì chúng chứa một số hợp chất hóa học với liều lượng lớn và trong thân thể không khỏe mạnh có thể gây hại. Một nghiên cứu năm 2014, được công bố trên tạp chí The Lancet, đã liên kết việc tiêu thụ một lượng lớn vải thiều ở trẻ em suy dinh dưỡng ở Ấn Độ và Việt Nam với bệnh não, dẫn tới những triệu chứng như co giật và mất một số chức năng não. Điều đáng chú ý là đây là những trường hợp thích hợp ở trẻ em suy dinh dưỡng và việc tiêu thụ vải thiều thông thường ở trẻ em khỏe mạnh và người lớn là hoàn toàn an toàn.

Quả vải tại Việt Nam

Giống vải được ưa chuộng nhất ở Việt Nam là vải thiều trồng tại khu vực huyện Thanh Hà, tỉnh Hải Dương. Tuy nhiên, vải được trồng nhiều nhất là vải thiều Lục Ngạn, tỉnh Bắc Giang. Quả vải tại vùng Thanh Hà (Hải Dương) thông thường có hương vị thơm và ngọt hơn vải được trồng ở các khu vực khác (mặc dù cũng lấy giống từ đây). Một giống vải khác chín sớm hơn, có tên gọi dân gian là “vải tu hú”, có hạt to hơn và vị chua hơn so với vải thiều. Nguyên do có tên gọi như vậy có lẽ là vì gắn liền với sự trở lại của một loài chim di cư là chim tu hú.

Vải ra hoa vào tháng 3 dương lịch và chín vào tháng 6. Thời điểm vải chín rộ thường bắt đầu từ giữa tháng 6 tới giữa tháng 7. Khoảng thời gian thu hoạch vải thiều thường ngắn, khoảng 2 tuần. Vì vậy nên với sản lượng lớn, người ta thường chế biến bằng cách sấy khô, sản phẩm sau đó gọi là vải khô.

Trong lịch sử Việt Nam, vải gắn liền với hai nhân vật lịch sử của Việt Nam là Mai Thúc Loan và Nguyễn Trãi. Mai Thúc Loan xuất thân là phu khuân vải cống nạp cho nhà Đường của Trung Quốc. Ông đã lãnh đạo dân chúng khởi nghĩa và sau lên ngôi làm Mai Hắc Đế

Lời kết

Trên đây là giải thích về Lệ chi là gì? Nguồn gốc tên “Lệ chi” và tên “Vải” chi tiết nhất. Hy vọng bài viết sẽ mang lại cho các bạn đọc những kiến thức hữu ích.

Nguồn: https://dacsanlucngan.vn Danh mục: Tin tức