Phẫu thuật u não: các phương pháp mổ phổ biến và các lưu ý quan trọng

Phẫu thuật u não hay mổ u não là một trong những phương pháp điều trị u não phổ biến nhất. Nó thường được sử dụng kết hợp với xạ trị và hóa trị để tiêu diệt các khối u hoặc làm chậm sự phát triển của u.

U não được phát hiện có hơn 130 loại khối u khác nhau. Trong đó, mỗi loại khối u khác nhau sẽ có các phương pháp điều trị khác nhau. Phẫu thuật u não chỉ là một trong 5 phương pháp điều trị u não chủ yếu hiện nay, bên cạnh xạ trị, hóa trị, thuốc điều trị nhắm mục tiêu và phương pháp theo dõi chủ động.

Vậy, mục tiêu của phẫu thuật u não là gì? Có bao nhiêu phương pháp phẫu thuật u não phổ biến? Bạn cần lưu ý gì trước, trong và sau khi mổ khối u não?

Mục tiêu của phẫu thuật u não

Mục đích của phẫu thuật u não là loại bỏ được khối u càng nhiều càng tốt mà không làm tổn thương các mô não xung quanh. Từ mục đích này, phẫu thuật u não được chia thành 04 mục tiêu nhỏ hơn, bao gồm: (1)

• Cắt bỏ u hoàn toàn: Loại bỏ (cắt bỏ) được hoàn toàn khối u não để điều trị dứt điểm, ngăn ngừa khối u tái phát.
• Cắt bỏ u một phần: Việc cắt bỏ một phần các khối u nằm gần các khu vực nhạy cảm của não có thể làm giảm áp lực nội sọ. Từ đó:
  • Làm suy giảm các triệu chứng do u não gây ra như hết hoa mắt, chóng mặt, co giật.
  • Làm chậm sự phát triển của khối u.
  • Tạo điều kiện tăng hiệu quả của các phương pháp điều trị khác.

• Hút dịch chất lỏng: Mổ u não còn giúp xử lý phần chất lỏng tích tụ trên não do tình trạng sưng, viêm, nhiễm trùng xung quanh khu vực khối u gây nên.
• Lấy mẫu sinh thiết: Trong quá trình phẫu thuật khối u não, một mẫu nhỏ u não sẽ được trích xuất để đem kiểm tra dưới kính hiển vi. Sinh thiết cho phép bác sĩ phân loại khối u (lành tính hay ác tính), mức độ ác tính và đề xuất phương pháp điều trị thích hợp nhất.

Phạm vi áp dụng

Phẫu thuật là phương pháp điều trị phổ biến nhất đối với hầu hết các ca u não, đặc biệt là với các khối u có kích thước nhỏ nằm ở những khu vực có thể dễ dàng loại bỏ:

• Đối với khối u lành tính: Phẫu thuật u não có thể là phương pháp điều trị duy nhất cần thiết.
• Đối với khối u ác tính: Phẫu thuật u não thường được kết hợp với các phương pháp khác như xạ trị, hóa trị để đạt hiệu quả điều trị tối ưu nhất.

Chuẩn bị gì cho phẫu thuật u não?

Phẫu thuật hay mổ u não đòi hỏi người bệnh phải nhập viện nội trú dài ngày. Thời gian nghỉ dưỡng lâu sau phẫu thuật rất dễ làm đảo lộn nhịp sống của người bệnh và người thân trong gia đình. Vì thế, công tác chuẩn bị trước khi phẫu thuật khối u não đóng vai trò rất quan trọng. (2)

Trước khi nhập viện

Nắm vững kiến thức

Người bệnh nên trang bị cho mình những kiến thức cơ bản về phẫu thuật u não để giúp đỡ bỡ ngỡ, lo sợ khi trải qua quá trình mổ u não. Những kiến thức cơ bản này bao gồm:

Chẩn đoán hình ảnh tiền phẫu thuật

Trước khi mổ khối u não, người bệnh thường được bác sĩ chỉ định thực hiện các thủ tục chẩn đoán hình ảnh như chụp CT, chụp X-Quang hoặc chụp cộng hưởng từ MRI. Mục đích là để xác định chính xác vị trí khối u, phân tích các bó dẫn truyền thần kinh quanh u, đường tiếp cận khối u sao cho an toàn nhất, cũng như làm thêm các xét nghiệm khác để đảm bảo bạn có đủ sức khỏe để phẫu thuật.

Thời gian nhập viện

Hầu hết mọi người phải nằm viện trong khoảng từ 3 đến 10 ngày. Thời gian lưu trú tại bệnh viện của người bệnh hoàn toàn phụ thuộc vào đặc tính cuộc phẫu thuật, mức độ can thiệp vào não cũng như tốc độ phục hồi của cơ thể bạn. Mỗi người sẽ có một khoảng thời gian khác nhau để hồi phục sau phẫu thuật khối u não.

Thuốc mê

Đa số các ca phẫu thuật u não được thực hiện dưới sự gây mê toàn thân, nghĩa là bạn sẽ ngủ trong suốt quá trình phẫu thuật. Nhưng trong một số trường hợp, bác sĩ có thể cần bạn phải giữ tỉnh táo và phản ứng nhanh trong suốt cuộc phẫu thuật. Trong trường hợp bác sĩ muốn bạn phải thức trong lúc phẫu thuật, thuốc gây tê cục bộ sẽ được sử dụng.

Vấn đề về tóc

Không phải ai cũng cần cạo tóc trước khi phẫu thuật. Việc này phụ thuộc vào vị trí của khối u và loại phẫu thuật bạn được chỉ định. Hỏi bác sĩ phẫu thuật xem bạn có thực sự cần phải cạo đầu không.

Nếu bạn cần cạo tóc, bạn có thể cạo một phần đầu hoặc toàn bộ đầu. Ngoài ra, bạn cũng nên chú ý KHÔNG sử dụng bất kỳ loại kem dưỡng tóc hoặc keo xịt tóc nào ngay trước ngày mổ khối u não.

Tuân thủ chỉ định khác

Hãy chủ động chia sẻ suy nghĩ, thắc mắc cũng như các nỗi lo lắng của bạn với bác sĩ và lắng nghe những chỉ định khác từ họ. Thông thường, bác sĩ có thể yêu cầu bạn:

• Về dinh dưỡng: KHÔNG ăn hoặc uống bất cứ thứ gì sau nửa đêm hôm trước ngày phẫu thuật.
• Lấy mẫu sinh thiết: Là quy trình bác sĩ lấy mẫu mô u não của bạn để đem đi xét nghiệm trước khi phẫu thuật u não.
• Đánh giá tiền phẫu thuật: Nơi bạn gặp nhóm bác sĩ - y tá và điều dưỡng của mình một hoặc hai tuần trước khi mổ u não.
• Dùng steroid: Có thể bác sĩ sẽ kê đơn steroid để bạn dùng một vài ngày trước khi phẫu thuật nhằm giảm hiện tượng sưng não.

Ngoài ra, bác sĩ cũng có thể cho bạn biết những gì sẽ xảy ra trong quá trình mổ khối u não và kinh nghiệm để vượt qua những cảm xúc rối bời trong lòng bạn hiện có.

Trong khi bạn nhập viện

Vào ngày bạn nhập viện mổ u não, y tá có thể sẽ phỏng vấn bạn một loạt câu hỏi trong danh sách kiểm tra để đảm bảo rằng bạn đã sẵn sàng cho cuộc phẫu thuật. Bên cạnh đó, họ có thể sẽ yêu cầu bạn:

• Nói cho họ biết lần cuối cùng bạn ăn hoặc uống là khi nào?
• Thay quần áo và mang vớ phẫu thuật.
• Cởi bỏ bất kỳ món đồ trang sức nào trên người.
• Tẩy trang mặt và sơn móng tay.
• Tháo kính áp tròng (nếu có).
• Đeo 2 băng nhận dạng bệnh nhân cấp cứu, mỗi cổ tay một băng trước khi lên bàn mổ.

Các phương pháp phẫu thuật khối u não

Trong phạm vi bài viết này, xin đề cập đến các phương pháp điều trị khối u não có sử dụng đến động tác “cắt và khâu” để định nghĩa về “phẫu thuật u não”. Lý do vì hiện nay, có một số phương pháp phẫu thuật u não như phẫu thuật vô tuyến lập thể - Gamma Knife và phẫu thuật phóng xạ lập thể (SRS) sử dụng tia phóng xạ để loại bỏ khối u. Tuy có cụm từ “phẫu thuật” trong tên gọi nhưng đây thực chất là những hình thức điều trị gần với kỹ thuật xạ trị hơn là một hình thức phẫu thuật.

Như vậy, sau khi loại trừ các phương pháp không phù hợp với định nghĩa “phẫu thuật”, tính đến nay có các phương pháp phẫu thuật u não bạn có thể quan tâm, đó là: (3)

• Phương pháp mở sọ: kinh điển
• Phương pháp nội soi thần kinh
• Phương pháp sử dụng hệ thống banh vén não hình ống trong phẫu thuật thần kinh.

Mở sọ

Mở sọ là phương pháp phẫu thuật u não phổ biến nhất đối với bệnh u não. Trong quá trình phẫu thuật sọ não, bác sĩ giải phẫu thần kinh sẽ cắt một vùng xương từ hộp sọ của bạn để tiếp cận trực tiếp đến khối u.

Bạn thường được phẫu thuật sọ trong tình trạng gây mê toàn thân. Điều này có nghĩa là bạn sẽ ngủ và không cảm thấy bất kỳ đau đớn gì.

Trong phương pháp mở sọ, bác sĩ phẫu thuật u não sử dụng nhiều công cụ khác nhau để loại bỏ khối u như:

• Sử dụng dao mổ hoặc kéo y khoa chuyên dụng.
• Máy cắt hút siêu âm (CUSA): Dùng sóng siêu âm để phá vỡ khối u và sau đó dùng đầu hút để loại bỏ khối u một cách nhẹ nhàng.
• Kính vi phẫu: Một kính hiển vi đặc biệt để phóng đại, xem xét mô não cận cảnh, giúp bác sĩ phân biệt đâu là khối u và mô lành (vi phẫu).
• Đèn huỳnh quang: Một số loại khối u như u tế bào thần kinh đệm, cần được nhuộm thuốc huỳnh quang Fluorescein Sodium để tế bào khối u phát sáng lên dưới ánh đèn huỳnh quang, giúp bác sĩ phẫu thuật phân biệt rõ khối u với tế bào thường.

Sau khi loại bỏ khối u, bác sĩ phẫu thuật của bạn sẽ đặt xương sọ trở lại hố mổ. Họ cố định xương bằng các giá đỡ kim loại nhỏ và khâu da phủ lên nó. Trong hầu hết các trường hợp, tóc sẽ che đi các vết sẹo sau phẫu thuật nên bạn cũng đừng lo lắng quá nhé.

Phẫu thuật khối u não qua nội soi (Nội soi thần kinh)

Nội soi thần kinh còn được gọi là “phẫu thuật u não mở lỗ khóa” (key-hole) vì trong phương pháp này, bác sĩ sẽ cẩn thận tạo một lỗ nhỏ trên hộp sọ của bạn với kích thước tương đương như một lỗ khóa rồi tiến hành các thao tác cắt bỏ khối u thông qua chiếc “lỗ khoá” này.

Trong một số trường hợp, nội soi còn được sử dụng để hỗ trợ thêm trong các phẫu thuật mở sọ kinh điển khác để đảm bảo kết quả tốt nhất.

Vai trò

Phẫu thuật khối u não qua nội soi giúp loại bỏ toàn bộ hoặc một phần khối u não dạng nang hoặc loại bỏ dịch, chất lỏng tích tụ trong não (não úng thủy).

Quy trình

Ống nội soi là một dụng cụ y tế, được tạo thành từ một ống dài có gắn thấu kính và camera quan sát ở đầu ống. Sau khi tạo một vết khoét có kích thước như lỗ khóa trên sọ não, bác sĩ có nhiệm vụ đưa ống nội soi qua chiếc lỗ này để quan sát trực tiếp khối u. Ở phía cuối ống nội soi còn đính kèm kẹp và kéo nhỏ để loại bỏ khối u ngay khi cần.

Các khối u não có thể được điều trị bằng phương pháp phẫu thuật u não nội soi thần kinh bao gồm:

• Khối u vùng tuyến tùng.
• Khối u tuyến yên.
• Khối u nền sọ.
• Khối u não thất.

Ưu điểm

Mổ khối u não bằng phương pháp nội soi thần kinh có ưu điểm:

• Ít đau hơn phẫu thuật truyền thống.
• Phục hồi nhanh hơn so với phẫu thuật truyền thống.
• Sẹo tối thiểu.

Sử dụng hệ thống banh vén não hình ống trong phẫu thuật thần kinh (Tubular Retractor System for Neurosurgery)

Hệ thống banh vén não hình ống là một phương pháp phẫu thuật u não hoàn toàn mới, sử dụng các cấu trúc hình ống có kích thước khác nhau, trơn nhẵn, có thể kết nối với hệ thống định vị dẫn đường để tạo đường dẫn đến khối u.

Hệ thống banh vén não này có thể tiến đến khối u bằng cách đẩy mô não lành ra xung quanh, lách qua các bó dẫn truyền thần kinh mà không cần đi xuyên qua chúng; từ đó tạo tác động xâm lấn ở mức tối thiểu, ít gây tổn thương đến tế bào khỏe mạnh và cho tỉ lệ phẫu thuật thành công cao với ít tác dụng phụ.

Quy trình

Cách thức hoạt động của hệ thống banh vén não hình ống trong phẫu thuật u não như sau:

• Bác sĩ phẫu thuật rạch một đường nhỏ trên da (mini-open) và mở một lỗ nhỏ trên hộp sọ.
• Hệ thống định vị dẫn đường sẽ điều hướng để bác sĩ phẫu thuật di chuyển ống banh vén não nhẹ nhàng qua chất trắng, lách qua các bó dẫn truyền thần kinh của não để đến tiếp cận khối u.
• Các bác sĩ sẽ phẫu thuật thông qua ống này để cắt khối u.
• Sau khi khối u được loại bỏ, bác sĩ phẫu thuật sẽ rút các dụng cụ và ​​ống banh vén não ra rồi khâu vết mổ lại.

Đây chính là nguyên lý hoạt động của hệ thống phẫu thuật Robot Synaptive Modus V trong phẫu thuật các tổn thương nội sọ.

Ưu điểm

Hệ thống ống banh vén não có thể di chuyển xung quanh các nếp gấp não và lách giữa các bó dẫn truyền thần kinh mỏng manh một cách rất nhẹ nhàng. Nhờ đó, hệ thống này gây ít nguy cơ tổn thương não hơn so với các phương pháp mổ khối u não khác.

Bên cạnh đó, phẫu thuật u não theo phương pháp này tạo ra một vết rạch nhỏ hơn, ít gây khó chịu hơn và thời gian hồi phục ngắn hơn so với những gì liên quan đến phẫu thuật truyền thống.

Tai biến và tác dụng phụ của mổ u não

Phẫu thuật u não cũng có những tai biến và tác dụng phụ nhất định. Một số tai biến, biến chứng và tác dụng phụ sau mổ khối u não bao gồm:

• Biến chứng chung: Không riêng gì phẫu thuật khối u não, biến chứng của phẫu thuật chung bao gồm:
  • Sự chảy máu do vết thương hở.
  • Nhiễm trùng: tình trạng sưng / viêm / tụ dịch tại vị trí xung quanh khối u.
  • Huyết khối tĩnh mạch sâu.
  • Liên tục mệt mỏi, buồn ngủ do tác dụng phụ đến từ thuốc gây mê.
  • Sẹo lồi trên da.
• Đau đầu chóng mặt: Theo Clever Clinic - đau đầu là tác dụng phụ phổ biến nhất xảy ra ở trên 90% bệnh nhân sau khi phẫu thuật u não.
• Suy giảm chức năng:
  • Một số khối u nằm gần các phần mỏng manh của não hoặc tủy sống, phát triển ở những vùng gần dây thần kinh thị giác có thể khiến bệnh nhân sa sút thị lực sau điều trị, hoa mắt, … sau khi mổ u não.
  • Các biến chứng khác về suy giảm trí nhớ, rối loạn ngôn ngữ, khả năng phán đoán, động kinh, mất thính lực hoặc đột quỵ tuy có nhưng rất hiếm gặp.
• Phần u sót lại: Ngay cả khi bác sĩ đã cố gắng hết sức, vẫn có một tỉ lệ nhỏ các phần của khối u có thể vẫn còn sót lại, quá nhỏ để có thể nhìn thấy hoặc loại bỏ trong quá trình phẫu thuật dẫn đến khả năng khối u tái phát và di căn sau điều trị.

Bác sĩ sẽ tư vấn rõ ràng, công khai về tất cả những điều bạn đang lo lắng, quan tâm trước khi ca phẫu thuật được tiến hành.

Chăm sóc và hồi phục sau phẫu thuật u não

Theo Viện Quốc gia về Y tế và Chăm sóc Sức khỏe (NICE) Anh Quốc, khuyến nghị về các tiêu chuẩn chăm sóc bệnh nhân sau phẫu thuật u não nên bao gồm:

• Các cuộc hẹn tái khám.
• Kết hợp nhiều phương pháp điều trị hỗ trợ khác sau phẫu thuật.

Các cuộc hẹn tái khám

Các khối u não não dù là lành tính vẫn có thể tái phát sau khi điều trị, vì vậy bạn cần phải tái khám định kỳ để kiểm tra và can thiệp kịp thời ngay khi có dấu hiệu tái phát.

Điều trị hỗ trợ sau phẫu thuật

Sau khi mổ u não, bạn có thể phải nghỉ ngơi đến 6 tuần. Các vấn đề do bệnh u não gây ra không phải lúc nào cũng được giải quyết triệt để ngay sau khi ca phẫu thuật u não thành công.

Do đó, bạn cần được tiếp tục chăm sóc, theo dõi và điều trị để xử lý kịp thời các vấn đề phát sinh. Điều này có thể bao gồm các liệu pháp như:

• Vật lý trị liệu: Giúp giúp bạn cải thiện khả năng giữ thăng bằng, sức mạnh và khả năng đi lại sau khi mổ u não.
• Liệu pháp nghề nghiệp: Giúp bạn quay trở lại cuộc sống dễ dàng hơn, hỗ trợ bạn thực hành những hoạt động sinh hoạt hàng ngày hoặc thay đổi bất kỳ điều gì gây bất tiện trong sinh hoạt của bạn.
• Liệu pháp ngôn ngữ: Giúp bạn giải quyết các vấn đề về giao tiếp.
• Sử dụng thuốc: Một số triệu chứng của khối u não ảnh hưởng rất lớn đến cuộc sống hàng ngày của bệnh nhân. Trong số đó, nhiều triệu chứng có thể được kiểm soát bằng việc sử dụng một số loại thuốc nhất định (bác sĩ sẽ chỉ định khi cần):
  • Thuốc corticoid: Những loại corticoid được sử dụng để giảm sưng trong não, từ đó làm giảm đau đầu do sưng mà không cần phải kê đơn thuốc giảm đau.
  • Thuốc chống động kinh: Bác sĩ thần kinh kê đơn thuốc này này giúp kiểm soát các cơn co giật bất ngờ gây nguy hiểm tính mạng.

Trong quá trình hỗ trợ phục hồi điều trị, Hãy đảm bảo chắc chắn rằng bạn sẽ luôn cập nhật cho bác sĩ những thông tin mới nhất. Điều này giúp đội ngũ y tế có thể can thiệp kịp thời ngay khi có triệu chứng bất thường, giúp ngăn ngừa các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng hơn trong tương lai.

Để đặt lịch thăm khám, tư vấn các vấn đề về sức khỏe tại Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, Quý khách vui lòng liên hệ:

Trên đây là những thông tin cơ bản nhất mà bạn cần biết về phẫu thuật u não. Hy vọng qua bài viết này bạn đã phần nào nắm được phẫu thuật u não là gì, phân biệt được các phương pháp phẫu thuật u não phổ biến, các công việc cần cần chuẩn bị trước khi mổ khối u não cũng như cách chăm sóc sau điều trị để hồi phục sức khỏe nhanh nhất.