Nguyễn Quang Quyền - Nhà giáo và nhà khoa học đầy tài năng

Nguyễn Quang Quyền, một bác sĩ y khoa, là một nhà giáo, một nhà khoa học, người mà cuộc đời dạy học và nghiên cứu khoa học đã liên kết chặt chẽ với Trường Đại học Y khoa Hà Nội, Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh và Hội Hình thái học Việt Nam.

Đã có 12 năm trôi qua kể từ ngày ông rời xa chúng ta do một tai nạn giao thông oan nghiệt, nhưng bạn bè, đồng nghiệp và học trò vẫn luôn nhớ đến một nhà sư phạm tài năng, một nhà khoa học nhiệt tâm và một người bạn được yêu quý và ngưỡng mộ. Sự ra đi của ông vẫn còn để lại một khoảng trống khó lấp đầy trong giải phẫu học và nhân chủng học Việt Nam.

Từ nguyện vọng của nhiều đồng nghiệp và bạn bè của GS. Nguyễn Quang Quyền, trong dịp đại hội lần thứ X của Hội Hình thái học Việt Nam và kỷ niệm bảy mươi lăm năm ngày sinh của GS. Nguyễn Quang Quyền, Ban Chấp hành Hội Hình thái học và Ban Giám hiệu Đại học Y Dược TP.HCM đã quyết định biên soạn và xuất bản tập sách "Nguyễn Quang Quyền cuộc đời và sự nghiệp".

Cuộc đời của Nguyễn Quang Quyền trải qua những sự thay đổi lớn của đất nước, từ cuộc khởi nghĩa tháng Tám đến cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, kháng chiến chống Mỹ giải phóng miền Nam và cuộc Đổi mới xây dựng và phát triển một Việt Nam hòa nhập với thế giới.

Nguyễn Quang Quyền sinh ra trong một gia đình theo đường lối cách mạng, ủng hộ Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa từ những ngày mới thành lập. Bố ông từng là Trưởng ban Cứu tế xã hội của Ủy ban hành chính Hải Phòng, Trưởng ban Kinh tế liên tỉnh Hồng Quảng, và đã từng bị phòng Nhì của Pháp bắt giam với cáo buộc "đã tham gia Việt Minh". Mẹ ông là ứng cử viên Quốc hội khóa đầu tiên, ủy viên Ban Chấp hành Hội liên hiệp phụ nữ Hải Phòng. Người anh ruột (GS. Nguyễn Quang Riệu) và em ruột (GS. Nguyễn Quý Đạo) của ông cũng là những nhà khoa học nổi tiếng không chỉ ở Pháp mà trên toàn thế giới, là những Việt kiều yêu nước, luôn gắn bó với quê hương và đã giúp đỡ rất nhiều cho các nhà khoa học Việt Nam.

Nguyễn Quang Quyền tham gia hoạt động cách mạng từ khá sớm. Lúc 19 tuổi, năm 1953, ông là một trong số rất ít sinh viên y khoa tham gia hoạt động cách mạng trong nội thành Hà Nội, làm Trưởng ban liên lạc Hội sinh viên Việt Nam. Ông còn được bầu làm Phó chủ tịch Hội liên hiệp sinh viên Việt Nam trong nhiệm kỳ 1954 - 1958 khi mới 20 tuổi. Vào cuối năm 1954, khi ông là sinh viên năm thứ tư của Đại học Y Khoa Hà Nội, ông được cử làm Trưởng đoàn sinh viên Việt Nam tham dự Đại hội sinh viên toàn thế giới lần thứ 4 tại Praha, Tiệp Khắc. Sau khi tốt nghiệp vào năm 1959, Nguyễn Quang Quyền được nhận ở lại làm việc tại Trường Đại học Y Khoa Hà Nội. Ông tiếp tục tham gia công tác đoàn thể, là Bí thư chi đoàn phi lâm sàng, Phó thư ký công đoàn bộ phận phi lâm sàng. Ông nhanh chóng thích nghi và hăng hái với sự nghiệp đào tạo và nghiên cứu khoa học, với những bài giảng về giải phẫu học hấp dẫn thế hệ sinh viên y khoa, với những công trình khoa học độc đáo và có giá trị về giải phẫu học, nhân trắc học và nhân chủng học.

Cuộc đời và sự nghiệp khoa học của Nguyễn Quang Quyền có thể chia thành hai giai đoạn. Trong giai đoạn ở Trường Đại học Y Khoa Hà Nội (1959 - 1978), các đồng nghiệp và bạn bè đã chứng kiến Nguyễn Quang Quyền vượt qua khó khăn, thử thách, tự khẳng định mình, tự nghiên cứu và xây dựng nhóm nghiên cứu. Khi chuyển đến thành phố Hồ Chí Minh (1979 - 1997), Nguyễn Quang Quyền tiếp tục truyền cảm hứng cho nhiều thế hệ sinh viên thông qua giảng dạy, đào tạo và tổ chức nghiên cứu. Ông cũng tham gia công tác quản lý với những đề xuất chiến lược mới, để lại những ấn tượng khó phai tại Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh.

Trong 38 năm sống và công tác, Nguyễn Quang Quyền đã trở thành biểu tượng của giải phẫu học. Ông chuyên nghiên cứu giải phẫu học để dạy các bác sĩ tương lai và áp dụng vào thực tế lâm sàng. Ông cũng thực hiện nghiên cứu nhân trắc để tìm hiểu tầm vóc và thể lực của người Việt Nam, đồng thời đưa tiếng nói khoa học vào các cuộc thi hoa hậu.

Nguyễn Quang Quyền từng nói rằng "tôi chỉ là một thầy thuốc bình thường, một nhà giáo bình thường... Có rất nhiều thầy thuốc, rất nhiều nhà giáo tài năng đã đóng góp rất lớn cho ngành y mà tôi không thể bì kịp". Nhưng thực tế, Nguyễn Quang Quyền đã để lại một di sản khoa học với hơn 100 công trình, trong đó có 20 bài được đăng trên các tạp chí tiếng Anh, Pháp, Nga, được giới khoa học trong và ngoài nước biết đến và đánh giá cao. Anh cũng được Viện phân tích nhân chủng học Schvidesky của Cộng hòa Liên bang Đức đưa vào danh sách các nhà nhân chủng học hàng đầu thế giới. Tại Hội thảo quốc tế về giáo dục y học (New Zealand, 1984), Nguyễn Quang Quyền được bình chọn là người giảng lý thuyết giải phẫu học xuất sắc và chuyên nghiệp nhất. Nguyễn Quang Quyền nổi tiếng với phong trào "hiến thân xác cho khoa học" và là người khôi phục "Lễ tri ân những người đã hiến thân xác cho khoa học" (Lễ Macchabeés). Ông cũng là chủ nhân của bộ sưu tập sọ người Việt Nam đang được lưu giữ tại Bộ môn Giải phẫu học Đại học Y Dược TP. HCM và đã đề xuất và chỉ đạo việc xây dựng bảo tàng sọ người Campuchia, như một minh chứng về tội diệt chủng của Pol Pot.

Nguyễn Quang Quyền là một người đáng được nhớ đến. Cuộc đời và sự nghiệp của ông xứng đáng được ghi nhớ và lưu giữ như một niềm kỷ niệm để ta suy ngẫm.

(Trích Lời giới thiệu của GS.TS. Đặng Vạn Phước, Nguyên Hiệu trưởng Đại học Y Dược TP.HCM và GS.TS. Trương Đình Kiệt, Nguyên Chủ tịch Hội Hình thái học, trong quyển "Nguyễn Quang Quyền - Cuộc đời và Sự nghiệp", Nhà xuất bản Y học, Hà Nội - 2009.)