Văn hóa 15:30, 30/01/2023 GMT+7

Tuy nhiên, hiện cả người có nhu cầu cũng như người cung cấp loại hình hoạt động này có được xem là một phần của hoạt động tín ngưỡng Phật giáo hay không và nếu không thì hệ lụy của nó sẽ ra sao? Trước hết, xin nói rõ rằng tập tục cúng sao hay còn gọi là dâng sao giải hạn có nguồn gốc từ Trung Quốc. Tập tục này xuất phát từ quan niệm mỗi năm con người sẽ ứng với 1 sao chủ trong 9 ngôi sao cửu diệu, gồm: Thái Dương, Thái Âm, Mộc Đức, Kế Đô, La Hầu, Thái Bạch, Thổ Tú, Vân Hán, Thủy Diệu. 9 sao này ứng với 3 mức độ là tốt, xấu và trung bình. Trong đó, sao Thái Dương, Thái Âm, Mộc Đức là những sao tốt; các sao Thổ Tú, Vân Hán, Thủy Diệu, La Hầu, Kế Đô, Thái Bạch là những sao xấu, được cho là sẽ mang lại những điều không tốt, thậm chí là làm hại đến sức khỏe, tiền tài, vận mệnh con người.

Nhằm hóa giải những sao chiếu mệnh xấu, nhiều người làm lễ dâng sao giải hạn để xua đi điều xui xẻo, tồi tệ và đón nhận may mắn, hạnh phúc trong năm mới. Việc làm này thường diễn ra vào những ngày trước rằm tháng Giêng hằng năm. Vào dịp này, nhiều ngôi chùa đông nghẹt người đến dâng lễ cúng sao. Thực tế là vậy, nhưng đến nay chưa một nhà thiên văn học nào chứng minh có sự xuất hiện của 9 ngôi sao ấy trên bầu trời. Do đó, việc dâng sao giải hạn chỉ là nghi lễ tâm linh nhằm đem lại sự an tâm. Nhiều người cho biết, họ tham gia nghi lễ này vì làm theo người khác hoặc không thực sự tin nhưng thấy người khác mách thì cũng làm cho yên tâm. Vì thế, Hội đồng Trị sự Giáo hội Phật giáo Việt Nam đã từng ban hành văn bản cho biết, việc các chùa tổ chức nghi lễ dâng sao giải hạn không phải là nghi lễ của Phật giáo, mà là tư tưởng triết học của Lão giáo đã hòa nhập với Phật giáo trong truyền thống tam giáo đồng nguyên.

Trở lại nội dung chính của bài viết này là việc cúng sao giải hạn có phải là tín ngưỡng không? Thượng tọa Thích Nhật Từ, Phó Viện trưởng Học viện Phật giáo Việt Nam tại Thành phố Hồ Chí Minh, trong một lần trả lời phỏng vấn của phóng viên chuyên trang Trí thức trẻ - Báo điện tử Tổ quốc đã cho biết, việc cúng sao giải hạn có nguồn gốc từ niềm tin tín ngưỡng của người Trung Quốc, hoàn toàn không có cơ sở khoa học, cơ sở Phật học về niềm tin sao hạn. Còn theo khoản 1 và 2 Điều 2 Luật Tín ngưỡng, tôn giáo năm 2016, thì: Tín ngưỡng là niềm tin của con người được thể hiện thông qua những lễ nghi gắn liền với phong tục, tập quán truyền thống để mang lại sự bình an về tinh thần cho cá nhân và cộng đồng. Hoạt động tín ngưỡng là hoạt động thờ cúng tổ tiên, các biểu tượng linh thiêng; tưởng niệm và tôn vinh người có công với đất nước, với cộng đồng; các lễ nghi dân gian tiêu biểu cho những giá trị lịch sử, văn hóa, đạo đức xã hội.

Từ khái niệm nêu trên, rõ ràng cúng sao, giải hạn không được coi là hoạt động tín ngưỡng, mà là hoạt động mê tín dị đoan. Căn cứ vào những quy định của pháp luật hiện hành, hoạt động mê tín dị đoan có thể bị xử phạt vi phạm hành chính theo khoản 19 Điều 2 Nghị định số 28/2017/NĐ-CP. Cụ thể: phạt cảnh cáo hoặc phạt tiền từ 200.000 đồng đến 500.000 đồng đối với hành vi: Thắp hương hoặc đốt vàng mã không đúng quy định của ban tổ chức lễ hội, ban quản lý di tích; ném, thả tiền xuống giếng, ao hồ; nói tục, xúc phạm tâm linh gây ảnh hưởng đến không khí trang nghiêm; xả rác bừa bãi làm mất vệ sinh môi trường trong khu vực lễ hội, di tích. Ngoài ra, theo Nghị định số 38/2021/NĐ-CP quy định xử phạt đối với hành vi hoạt động mê tín dị đoan như sau: Phạt tiền từ 15-20 triệu đồng đối với tổ chức hoạt động mê tín dị đoan. Đồng thời, người vi phạm còn bị áp dụng biện pháp khắc phục hậu quả là buộc nộp lại số lợi bất hợp pháp có được từ hành vi nêu trên.

Không chỉ bị xử phạt hành chính, mà hành vi hoạt động mê tín dị đoan còn có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Theo đó, tại Điều 320 Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) quy định hình phạt đối với tội hành nghề mê tín dị đoan như sau: Phạt tiền từ 10-100 triệu đồng, phạt cải tạo không giam giữ đến 3 năm hoặc phạt tù từ 6 tháng đến 3 năm đối với trường hợp dùng bói toán, đồng bóng hoặc các hình thức mê tín dị đoan khác đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm. Hoặc phạt tù từ 3 năm đến 10 năm nếu phạm tội thuộc một trong các trường hợp làm chết người; thu lợi bất chính 200 triệu đồng trở lên; gây ảnh hưởng xấu đến an ninh trật tự, an toàn xã hội. Ngoài ra, người có hành vi vi phạm còn bị áp dụng hình phạt bổ sung là phạt tiền từ 10-50 triệu đồng.

Người xưa có câu, “phú quý sinh lễ nghĩa”, nhưng ngày nay xem ra phú quý còn sinh ra những hủ tục và thậm chí là hành vi mê tín dị đoan. Trước hết là do nhận thức không đầy đủ, cùng với đó là tâm lý đám đông đã đẩy một bộ phận người dân tin vào việc dâng sao giải hạn và đổ xô đến các đình, chùa vào dịp đầu năm. Nhiều nhà nghiên cứu khẳng định, việc dâng sao hay cúng sao giải hạn là niềm tin không có cơ sở khoa học, nếu không muốn nói đó là niềm tin mù quáng. Tuy nhiên, việc cúng sao giải hạn đã bắt nguồn từ xa xưa và từ lâu nó đã trở thành một phần trong tiềm thức của người dân. Vì vậy, việc cúng sao giải hạn để đặt niềm tin vào quẻ bói hay quẻ xăm đầu năm ở những nơi thờ tự, thì không bị xử phạt hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự, nhưng nếu hành vi này vi phạm các quy định nêu trên thì người vi phạm sẽ phải gánh chịu hệ lụy tùy theo mức độ.