Con người có bao nhiêu nhóm máu? Đặc điểm các nhóm máu là gì?

Tất cả nhóm máu ở người đều có cấu tạo chung là chứa hồng cầu, tiểu cầu, bạch cầu, huyết tương,… Tuy nhiên, đặc điểm các nhóm máu lại không giống nhau. Vậy, tất cả có bao nhiêu nhóm máu ở người và các nhóm máu khác nhau thế nào?

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi TS.BS NGUYỄN QUÔC THÀNH - Khoa Nội Tổng hợp, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM.

Nắm được có bao nhiêu nhóm máu, đặc điểm của các nhóm máu là gì, bản thân thuộc nhóm máu nào,… giúp bạn có thể cung cấp thông tin cho bác sĩ trong trường hợp cần truyền máu khẩn cấp.

Nhóm máu là gì?

Nhóm máu là một hệ thống phân loại các dạng máu khác nhau dựa trên các tính chất của máu. Mỗi nhóm máu được quy định bởi các glycoprotein gọi là kháng nguyên nằm trên bề mặt tế bào hồng cầu. Kháng nguyên là những chất có thể kích hoạt phản ứng miễn dịch nếu chúng xa lạ với cơ thể.

Nhóm máu được xác định bởi sự hiện diện hay vắng mặt của một số kháng nguyên nhất định. Điều này giải thích lý do vì sao bạn có thể có nhóm máu khác hoặc giống với người khác.

Tại sao cần biết nhóm máu của mình?

Việc biết được tất cả các nhóm máu và xác định được nhóm máu của bản thân là vô cùng quan trọng. Mỗi người đều nên biết được mình thuộc nhóm máu nào.

Khi bạn đang ở trong tình huống cần được truyền máu như bị mất nhiều máu do tai nạn giao thông, tai nạn lao động, mất máu trong cuộc phẫu thuật, mắc bệnh thiếu máu,… hay các tình huống cần được ghép tạng, bác sĩ cần biết bạn thuộc nhóm máu nào. Như vậy bác sĩ sẽ sử dụng máu tương thích trong ngân hàng máu dự trữ để thực hiện truyền máu hoặc lựa chọn người hiến tạng phù hợp.

Nếu truyền máu không tương thích về nhóm máu, hệ thống miễn dịch của cơ thể sẽ có những phản ứng để cố gắng loại bỏ lượng máu vừa truyền, gây nên các tác dụng phụ của truyền máu như phản ứng sốt, phản ứng lạnh run, phản ứng tan máu cấp tính (AHTR), bệnh ghép chống chủ (GVHD),… hay thậm chí tử vong.

Phụ nữ mang thai đặc biệt cần biết xem nhóm máu của mình và thai nhi có giống nhau hay không. Một số trường hợp người mẹ có RhD dương tính nhưng thai nhi có RhD âm tính có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh tan máu ở trẻ sơ sinh nên cần can thiệp điều trị từ sớm để giúp trẻ duy trì sức khỏe tốt nhất.

Tất cả có bao nhiêu nhóm máu ở người?

Tính đến thời điểm hiện tại thì có bao nhiêu nhóm máu? Cập nhật mới nhất của Hiệp hội Truyền máu Quốc tế (ISBT) vào tháng 11 năm 2023 công nhận 45 hệ thống nhóm máu chứa 362 kháng nguyên hồng cầu, được xác định về mặt di truyền bởi 50 gen.

Trong đó, hệ nhóm máu ABO và hệ nhóm máu Rh được xem là nhóm máu chính yếu và phổ biến nhất ở con người.

Cách phân loại các nhóm máu con người

Có bao nhiêu nhóm máu chính ở người? Đó chính là 8 nhóm máu, dựa trên sự kết hợp giữa 2 hệ nhóm máu ABO và Rh. Cụ thể:

1. Hệ nhóm máu ABO

Trong số 45 hệ nhóm máu được ghi nhận, ABO vẫn là hệ thống quan trọng nhất trong truyền máu và ghép tạng vì hầu hết mọi người trên 6 tháng tuổi đều có kháng thể kháng A và/hoặc kháng B có ý nghĩa lâm sàng trong huyết thanh. Nhóm máu A chứa kháng thể chống lại nhóm máu B trong huyết thanh và ngược lại, trong khi nhóm máu O không chứa kháng nguyên A và kháng nguyên B nhưng có cả kháng thể kháng A và kháng B trong huyết thanh.

Có bao nhiêu nhóm máu được chia theo hệ ABO? Theo đó, 4 nhóm máu khác nhau trong hệ thống ABO là A, B, AB và O.

1.1. Nhóm máu A

Nhóm máu A là nhóm máu có kháng nguyên A trên hồng cầu. Đặc điểm nhóm máu A chính là huyết tương chứa kháng thể kháng B. Một số thống kê cho thấy, những người có nhóm máu A có nguy cơ mắc ung thư dạ dày cao hơn so với những người có nhóm máu khác.

Người có nhóm máu A cũng có nguy cơ bị đau tim và mắc các bệnh lý tim mạch cao hơn.

1.2. Nhóm máu B

Nhóm máu B được xác định bởi hồng cầu có chứa kháng nguyên B và huyết tương có chứa kháng thể kháng A. Cũng như nhóm máu A, người có nhóm máu B được cho là dễ mắc các bệnh tim mạch hơn. Các thống kê còn chỉ ra rằng, người có nhóm máu B dễ gặp các vấn đề về thần kinh não bộ như sa sút trí tuệ, suy giảm trí nhớ, đột quỵ,…

1.3. Nhóm máu AB

Nhóm máu AB đặc trưng bởi sự xuất hiện của cả kháng nguyên A và B. Tuy nhiên, trong huyết tương của nhóm máu AB không có cả kháng thể kháng A và kháng thể B. Nhóm máu AB tương đối hiếm hơn so với nhóm máu A và nhóm máu B.

1.4. Nhóm máu O

Nhóm máu O không có kháng nguyên A và kháng nguyên B trên bề mặt hồng cầu, tuy nhiên trong huyết tương nhóm O lại có sự đồng hiện diện của kháng thể kháng A và kháng B. Nhóm máu O là một nhóm máu phổ biến và có thể được sử dụng để truyền cho các nhóm máu khác. Chẳng hạn như trong tình huống khẩn cấp cần truyền máu, máu của người có nhóm máu O có thể truyền cho người có nhóm máu A hoặc B.

2. Hệ nhóm máu Rh

Yếu tố Rh là một protein di truyền được tìm thấy trên bề mặt tế bào hồng cầu. Tính theo hệ nhóm máu Rh thì có bao nhiêu nhóm máu? Hệ nhóm máu Rh được chia làm 2 nhóm nhỏ là Rh(+) và Rh(-):

2.1. Nhóm máu Rh D(+)

Nếu máu của bạn có kháng nguyên D thì bạn có nhóm máu Rh(+). Nhóm máu Rh(+) phổ biến hơn nhiều so với Rh(-). Người có máu Rh(-) có thể được truyền cả Rh(+) và Rh(-).

Ví dụ như người có nhóm máu A(-) có thể truyền máu cho người có nhóm máu A(+) hoặc A(-).

2.2. Nhóm máu Rh D(-)

Nếu máu của bạn không có kháng nguyên D thì bạn có nhóm máu Rh(-). Rh(-) hiếm hơn Rh(+) nhưng không phải là một căn bệnh và nó thường không ảnh hưởng đến sức khỏe của bạn. Do đó, không nên quá lo lắng nếu bạn có nhóm máu Rh(-).

Một vấn đề cần lưu ý chính là Rh(-) chỉ có thể truyền cho nhóm máu Rh(-) tương ứng, không thể truyền cho nhóm máu Rh(+).

2 hệ nhóm máu ABO và Rh khi kết hợp cho ra 8 nhóm máu nhỏ, bao gồm: A(+), A(-), B(+), B(-), AB(+), AB(-), O(+) và O(-).

Sự tương thích giữa các nhóm máu cụ thể như sau:

NHÓM MÁU NHÓM MÁU ĐƯỢC NHẬN NHÓM MÁU CÓ THỂ TRUYỀN A+ A+, AB+ A+, A-, O+, O- A- A+, A-, AB+, AB- A-, O- B+ B+, AB+ B+, B-, O+, O- B- B+, B-, AB+, AB- B-, O- AB+ AB+ Tất cả các nhóm máu AB- AB+, AB- AB-, O-, A-, B- O+ O+, A+, B+, AB+ O+, O- O- Tất cả các nhóm máu O-

Nhóm máu nào là nhóm máu hiếm?

Nếu máu của bạn có các kháng nguyên hiếm hoặc thiếu các kháng nguyên thông thường, bạn có thể có một phân nhóm hiếm.

Con người có mấy nhóm máu hiếm? Hiện nay, có 3 nhóm máu được đánh giá là nhóm máu hiếm nhất trong số tất cả các nhóm máu hiện có.

• Máu Rh-null là nhóm máu hiếm nhất thế giới vì không chứa bất cứ kháng nguyên nào đã được biết cho tới nay (1). Người có nhóm máu này có thể hiến máu để truyền cho mọi nhóm máu khác, nhưng chỉ có thể nhận máu từ người có nhóm máu Rh-null giống mình. Hiện nay chỉ có chưa đến 50 người trên thế giới được ghi nhận có sở hữu nhóm máu này.
• Bên cạnh đó, nhóm máu HH hay còn gọi là nhóm máu Bombay cũng được xem là một trong những nhóm máu hiếm, chỉ 1/10.000 người Ấn Độ hoặc 4/1.000.000 người trên thế giới có nhóm máu này. Nhóm máu Bombay có thể xem như nhóm O(-), có thể truyền cho mọi người có nhóm máu ABO, nhưng chỉ có thể nhận máu từ người có cùng nhóm máu với mình.
• Còn nhóm máu AB(-) là nhóm máu hiếm nhất trong 8 nhóm máu chính. Các thống kê cho thấy, chỉ khoảng 1% dân số thế giới có nhóm máu này. Vì nhóm máu AB(-) có cả kháng nguyên A và B trên bề mặt hồng cầu, nghĩa là trong huyết tương không có kháng thể kháng A và kháng B nên AB(-) có thể nhận máu của mọi nhóm máu ABO với Rh(-) khác. Và người có nhóm máu AB(-) cũng chỉ có thể hiến máu để truyền cho chính một người có nhóm máu AB(-) khác.

Cách nhận biết nhóm máu

1. Xét nghiệm máu

Xét nghiệm định nhóm máu là một phương pháp xét nghiệm được dùng để xác định kháng nguyên trên bề mặt của tế bào hồng cầu. Đặc điểm nhóm máu sẽ được phân loại dựa trên loại kháng nguyên đặc hiệu. Do đó, xét nghiệm này có thể giúp nhanh chóng biết được một người thuộc nhóm máu nào.

Trước khi xét nghiệm nhóm máu, không cần nhịn ăn nhưng cần đảm bảo uống nhiều nước cũng như không sử dụng rượu, bia, chất kích thích,… để tránh làm ảnh hưởng đến kết quả của cuộc xét nghiệm.

2. Tự thử máu tại nhà

Một trong những vấn đề mà nhiều người quan tâm khi tìm hiểu xem có bao nhiêu nhóm máu chính là liệu mình thuộc nhóm máu nào. Ngoài việc đến các cơ sở y tế để làm xét nghiệm máu, bạn cũng có thể sử dụng bộ kit test để kiểm tra nhóm máu tại nhà.

Trong bộ kit sẽ có đầy đủ các dụng cụ cần thiết như kim lấy máu, dung dịch pha mẫu và khay thử. Dung dịch pha mẫu khi tiếp xúc với máu sẽ làm ngưng kết hồng cầu và bắt giữ các kháng nguyên tương ứng để bạn biết được nhóm máu của mình. Kết quả sẽ được hiển thị trực tiếp trên khay thử:

• Nhóm máu O: Máu vón cục
• Nhóm máu A: Máu vón cục ở vùng anti-A
• Nhóm máu B: Máu vón cục ở vùng anti-B
• Nhóm máu AB: Máu vón cục ở cả 2 vùng anti-A và anti-B

Một số bộ kit test cũng giúp bạn xác định được máu thuộc nhóm Rh(+) hay Rh(-). Do có rất nhiều dòng kit thử máu tại nhà nên cần lựa chọn những bộ kit uy tín để kết quả được chính xác hơn.

3. Căn cứ vào nhóm máu của người trong gia đình

Nhóm máu được di truyền từ bố và mẹ nên nếu bạn quan tâm có bao nhiêu nhóm máu và mình có nhóm máu nào, có thể căn cứ dựa trên nhóm máu của bố mẹ mình.

Bạn có thể tham khảo bảng nhóm máu theo di truyền sau đây:

Nhóm máu của bố A B AB O Nhóm máu của trẻ Nhóm máu của mẹ A A hoặc O A, B, AB hoặc O A, B, AB A hoặc O B A, B, AB hoặc O B hoặc O A, B hoặc AB B hoặc O AB A, B hoặc AB A, B hoặc AB A, B hoặc AB A hoặc B O A hoặc O B hoặc O A hoặc B O Nhóm máu của trẻ A B AB O Nhóm máu của bố Nhóm máu của mẹ A A, B, AB hoặc O B hoặc AB B hoặc AB A, B hoặc O B A hoặc AB A, B, AB hoặc O A hoặc AB A, B hoặc O AB A, B, AB hoặc AB A, B, AB hoặc O A, B hoặc AB O A hoặc AB B hoặc AB A, B hoặc O

Tuy nhiên, cần lưu ý việc xác định nhóm máu dựa trên yếu tố di truyền chỉ có tính chất tương đối. Kết quả không thể hoàn toàn chính xác và vẫn có nhiều khả năng gặp sai sót.

Quy tắc cho nhận nhóm máu

Để đảm bảo an toàn cho cả người bệnh cần nhận máu và người hiến máu, cần tuân thủ các nguyên tắc cho và nhận máu. Những nguyên tắc này được xây dựng dựa trên việc xác định có bao nhiêu nhóm máu, nhóm máu giữa người cho và người nhận như thế nào,… Cụ thể:

• Do có nhiều nhóm máu khác nhau nên máu được truyền phải tương thích với máu của người nhận.
• Người hiến máu phải là người khỏe mạnh trong độ tuổi từ 18-60 tuổi, tự nguyện hiến máu.
• Người hiến máu được kiểm tra sức khỏe trước khi hiến, cần đạt các tiêu chuẩn về sức khỏe:
  • Có cân nặng không dưới 42 kg đối với nữ và 45 kg đối với nam.
  • Không mắc các bệnh truyền nhiễm như HIV, viêm gan B, viêm gan C, giang mai,…
  • Đang không mang thai hoặc nuôi con nhỏ dưới 1 tuổi.
• Lượng máu ở mỗi lần hiến không quá 9ml/kg cân nặng, huyết sắc tố ≥ 120 g/l. Những trường hợp người hiến có cân nặng từ 45 - 50 kg thì có thể hiến 350 ml máu toàn phần còn trên 50 kg có thể hiến từ 450 ml máu toàn phần.
• Thời gian giữa 2 lần hiến máu phải cách tối thiểu 12 tuần nếu hiến máu toàn phần và 3 tuần nếu hiến một thành phần của máu, chẳng hạn như hiến tiểu cầu.
• Mang theo giấy tờ tùy thân như Căn cước công dân, Giấy phép lái xe, Hộ chiếu,… để xác minh nhân thân và làm thẻ hiến máu.
• Truyền máu có thể được thực hiện ở người bệnh có mức huyết sắc tố dưới 10 g/dL (ở một số quốc gia, chỉ định truyền máu được thực hiện khi người bệnh có mức huyết sắc tố dưới 8 g/dL).
• Truyền máu cũng có thể được chỉ định ở những người bệnh bị thiếu máu cấp tính, bị mất máu đột ngột do chấn thương, tai nạn, sinh nở,…
• Trước khi thực hiện truyền máu, cần thăm khám và kiểm tra các chỉ số sinh tồn ở người được truyền máu, bao gồm nhịp tim, nhiệt độ, huyết áp, nồng độ oxy trong mạch và nhịp thở,…
• Bác sĩ cần giải thích với người bệnh và người nhà bệnh nhân về những ưu - nhược điểm của việc truyền máu, lưu ý gì khi truyền máu,… trước khi thực hiện truyền máu.
• Trừ khi người bệnh đang chảy máu, các trường hợp khác nên truyền 1 đơn vị hồng cầu lắng mỗi lần, điều này thường làm tăng giá trị hemoglobin thêm 1 g/dL và hematocrit lên 3%.
• Truyền máu toàn phần thường không được chỉ định nếu có thể dùng từng thành phần của máu để điều trị. Truyền máu toàn phần có thể dẫn đến nhiều biến chứng, ví dụ như quá tải thể tích nên các chuyên gia luôn khuyến cáo sử dụng liệu pháp truyền máu thành phần bất cứ khi nào có thể.
• Trong và sau khi truyền máu, người bệnh cần được nghỉ ngơi, theo dõi sức khỏe. Nên thông báo ngay cho bác sĩ nếu có bất kỳ dấu hiệu nào khác thường.

Hy vọng bài viết đã phần nào giúp bạn nắm được có bao nhiêu nhóm máu và sự tương thích giữa các nhóm máu. Biết được mình thuộc nhóm máu nào đặc biệt quan trọng trong việc điều trị nhiều bệnh lý. Do đó, mỗi người tối thiểu cần nắm được mình thuộc nhóm máu nào và đặc điểm của nhóm máu là gì.