Cột sống có cấu tạo phức tạp, giữ vai trò vô cùng quan trọng trong việc hỗ trợ cấu trúc và hệ thần kinh cho cơ thể con người. Những giải phẫu cơ bản về bộ phận này đồng thời cũng liên quan trực tiếp đến một số chấn thương, bệnh lý thường gặp. Người bệnh nên tìm hiểu để chủ động hơn trong việc phòng ngừa, phát hiện và điều trị bệnh.
Cột sống là gì?
Cột sống hay xương sống (Spine) là cấu trúc hỗ trợ trung tâm của cơ thể con người, tham gia kết nối các phần khác nhau trong hệ thống xương. Đây là một trong những bộ phận quan trọng nhất, giúp ổn định mọi tư thế: đứng thẳng, đi, vặn mình, uốn cong… đảm bảo vận động một cách tự do và linh hoạt. (1)
Ngoài ra, cột sống còn thực hiện chức năng bảo vệ tủy sống - một cột dây thần kinh kết nối não với các phần còn lại trong cơ thể, cho phép kiểm soát mọi chuyển động. Nếu tủy sống bị tổn thương, tất cả quá trình hoạt động của nhiều cơ quan bắt buộc phải dừng lại.
Đây chính là lý tại sao việc bảo vệ cột sống luôn khỏe mạnh là thực sự quan trọng và cần thiết. Mọi chấn thương ở vùng cột sống có nguy cơ làm hỏng cấu trúc này, từ đó dẫn đến nhiều triệu chứng nghiêm trọng, điển hình là dấu hiệu đau lưng.
Cột sống bình thường có đường cong giống chữ “S” khi nhìn từ hướng bên. Kết cấu này cho phép phân bổ trọng lượng đồng đều, duy trì sự khỏe mạnh để chống chịu được mọi loại căng thẳng. Theo đó, cột sống cổ và thắt lưng hơi ưỡn ra trước, ngực ngược lại sẽ gù ra sau. Mặc dù phần dưới của cấu trúc này phải chịu phần lớn trọng lượng của cơ thể, nhưng mỗi phần đều dựa vào sức mạnh của những phần khác để đảm bảo hoạt động bình thường.
Cấu tạo của cột sống bình thường
Cấu tạo của cột sống gồm các phần quan trọng như sau: (2)
1. Đốt sống
Đốt sống là các xương riêng lẻ thuộc cấu trúc này, cấu tạo thường gồm 33 đốt xếp chồng lên nhau tạo thành ống sống (một đường ống chứa tủy sống và dây thần kinh). Ngoài trừ xương cùng và xương cụt (các đốt sống thấp nhất), những đốt sống còn lại đều di chuyển để cho phép chuyển động diễn ra.
Theo đó, chức năng chính là bảo vệ và hỗ trợ tủy sống đồng thời chịu phần lớn trọng lượng đặt lên lưng. Đốt sống có cấu tạo gồm vỏ xương bên ngoài cứng, chắc và kết cấu bên trong mềm, xốp.
2. Khớp cột sống
Đây là khớp có sụn (một dạng mô liên kết) của cột sống, cho phép các đốt sống di chuyển trượt vào nhau. Chức năng chính là đảm bảo các hoạt động vặn, xoay người diễn ra một cách linh hoạt và ổn định. Tuy nhiên, những khớp này có thể bị viêm, thoái hoá, dẫn đến chứng đau lưng, đau cổ thường gặp.
3. Đĩa đệm
Đĩa đệm là những đệm phẳng, tròn nằm giữa các đột sống, hoạt động tương tự như bộ giảm chấn động của cột sống. Cấu tạo cơ bản gồm một nhân nhầy (kết cấu như gel), bao quanh bởi vòng sợi. Trong đó, yếu tố đầu tiên đóng vai trò như bộ giảm chấn chính, được tạo nên từ mô đàn hồi bởi chứa hàm lượng nước cao. Thông thường, đĩa đệm phải chịu áp lực liên tục nên dễ xảy ra tình trạng thoát vị hoặc mất nước đĩa đệm, gây đau đớn.
4. Tủy sống và dây thần kinh
Tủy sống là một cột dây thần kinh đi qua ống sống, kéo dài từ hộp sọ đến lưng dưới. Tổng số lượng là 31 cặp dây, phân nhánh qua các lỗ đốt sống, thực hiện nhiệm vụ truyền tải tín hiệu giữa não và cơ bắp.
5. Mô mềm
- Dây chằng: Nối các đốt sống để giữ cột sống ổn định đúng vị trí.
- Cơ bắp: Hỗ trợ lưng, giúp cơ thể di chuyển linh hoạt.
- Gân: kết nối các cơ với xương, hỗ trợ chuyển động.
Cột sống có bao nhiêu đốt?
Tính từ cổ xuống mông, 33 đốt sống tạo thành 5 đoạn cột sống riêng biệt, bao gồm: (3)
1. Cột sống cổ
Phân đoạn này được tạo thành từ 7 đốt sống đầu tiên trong cột sống, bắt đầu ngay dưới hộp sọ và kết thúc trên cột sống ngực. Đốt sống cổ di động nhiều hơn so với những vùng khác, cấu tạo gồm nhiều lỗ, cho phép động mạch đi qua và vận chuyển máu lên não. Phân đoạn này cũng rất dễ bị chấn thương khi cử động mạnh hoặc đột ngột do giới hạn về cơ đồng thời phải hỗ trợ trọng lượng lớn từ phần đầu.
Thoái hóa đốt sống cổ C5-C6 là tình trạng xuất hiện khá phổ biến tại khu vực này.
2. Cột sống ngực
Cột sống ngực được tạo thành từ 12 đốt sống giữa, kết nối với xương sườn để tạo thành một phần của mặt sau ngực. Tại đây có các đĩa đệm mỏng và rất hẹp, do đó, chuyển động bị hạn chế hơn nhiều so với khu vực cổ hay thắt lưng. Ngoài ra, không gian trong ống sống dành cho dây thần kinh cũng tương đối nhỏ. Tuy khá hiếm gặp, nhưng thoái hóa đốt sống ngực cũng là một bệnh lý cột sống nguy hiểm.
3. Cột sống thắt lưng
Đây là phần thấp nhất của cột sống, gồm 5 đốt sống (một vài trường hợp có 6 đốt sống). Nền của xương cùng là sự hợp nhất của nhiều xương, khi một trong số này hình thành như một đốt sống thay vì là một phần của xương cùng, nó được gọi là đốt sống chuyển tiếp (đốt sống thứ sáu). Hiện tượng này thường không nguy hiểm và dường như không tồn tại bất kỳ tác dụng phụ nghiêm trọng nào.
Các đốt sống ở vùng thắt lưng có kích thước lớn nhất trong toàn bộ cột sống, vì vậy, không gian di chuyển dành cho dây thần kinh cũng rộng hơn. Hiện nay, tình trạng đau thắt lưng cũng xảy ra rất phổ biến. Nguyên nhân là do các đốt sống tại đây được kết nối với xương chậu, chịu phần lớn trọng lượng cơ thể cũng như các chuyển động liên quan: nâng vật nặng, xoay người, thoái hóa đốt sống lưng… Những chấn thương lặp đi lặp lại về lâu dài có thể gây tổn thương nghiêm trọng.
4. Xương cùng
Đây là một xương hình tam giác nằm bên dưới đốt sống thắt lưng cuối cùng, giữa xương hông và tạo thành mặt sau của xương chậu. Xương cùng kết nối với xương chậu ở bên trái và bên phải bằng khớp cùng chậu (khớp SI).
5. Xương cụt
Ngay bên dưới xương cùng là 3 - 5 xương nhỏ hợp nhất với nhau khi trưởng thành tạo nên xương cụt (đốt sống cụt). Mặc dù kích thước rất nhỏ, không đáng kể, nhưng lại đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc hỗ trợ trọng lượng cơ thể khi ngồi.
Vai trò của cột sống
Cột sống thực hiện 3 vai trò quan trọng như sau: (4)
1. Bảo vệ tủy sống và các cấu trúc xung quanh
Cột sống thực hiện vai trò quan trọng là bảo vệ cấu trúc của cơ thể, kiểm soát mọi hoạt động hàng ngày. Cụ thể, tủy sống có nhiệm chuyển tín hiệu từ não đến các cơ quan. Khi những đốt sống lệch khỏi vị trí thẳng hàng, áp lực tạo nên sẽ dồn lên dây thần kinh cột sống. Điều này có thể gây rối loạn chức năng, dẫn đến đau nhức và một loạt các triệu chứng khó chịu khác.
2. Hỗ trợ tư thế đúng
Tư thế đứng sẽ không thể thực hiện được nếu không có xương sống. Theo đó, các đốt sống cho phép cơ thể luôn ở trạng thái cân bằng.
Có thể bạn quan tâm: Những điều cần biết về tình trạng gù lưng
3. Cho phép di chuyển và uốn cong
Cột sống cho phép cơ thể thực hiện tư thế uốn cong, vặn, xoay và tất cả các chuyển động khác. Nếu không có sự tồn tại của cấu trúc này, con người có thể sẽ luôn phải trong trạng thái bất động, cứng đơ.
Làm gì để cột sống luôn khỏe mạnh?
Dưới đây là một số giải pháp hữu ích để bảo vệ cột sống luôn khỏe mạnh, ngăn chặn tối đa các hiện tượng đau nhức và bệnh lý cột sống thường gặp:
- Luôn luôn đeo dây an toàn, bảo vệ cột sống khi làm việc hoặc vận động mạnh.
- Xây dựng không gian sống an toàn bằng cách sử dụng thảm chống trượt, dọn sạch hành lang, đảm bảo hệ thống chiếu sáng đầy đủ…
- Từ bỏ thói quen hút thuốc.
- Duy trì cân nặng hợp lý để tránh gây áp lực cho đốt sống.
- Tránh uống nhiều đồ uống có cồn.
- Thực hành các tư thế tốt. Không nên ngồi suốt ngày, thay vào đó nên đứng dậy, vươn vai và di chuyển xung quanh sau mỗi 1 giờ đồng hồ.
- Xây dựng chế độ dinh dưỡng lành mạnh, đặc biệt là tăng cường bổ sung các nhóm thực phẩm giàu Canxi, Vitamin D…
- Đánh giá nguy cơ loãng xương của cơ thể để có giải pháp kịp thời.
- Tập thể dục thường xuyên.
Trung tâm Chấn thương chỉnh hình, Hệ thống BVĐK Tâm Anh, là nơi quy tụ đội ngũ chuyên gia đầu ngành, bác sĩ ngoại khoa giàu kinh nghiệm, tận tâm, nhiệt tình như: TTND.GS.TS.BS Nguyễn Việt Tiến; PGS.TS.BS Đặng Hồng Hoa; TS.BS Tăng Hà Nam Anh; ThS.BS.CKII Trần Anh Vũ; BS.CKI Trần Xuân Anh, ThS.BS.CKI Lê Đình Khoa, TS.BS Đỗ Tiến Dũng; TS.BS.CKII Vũ Hữu Dũng… Đây cũng là một trong những đơn vị tiên phong trong việc chẩn đoán và điều trị các bệnh về cơ xương khớp với kỹ thuật hiện đại theo phác đồ cập nhật quốc tế.
Bệnh viện còn được trang bị hệ thống máy móc, trang thiết bị chẩn đoán hình ảnh hiện đại như: máy chụp CT 768 lát cắt Somatom Drive, máy cộng hưởng từ thế hệ mới Magnetom Amira BioMatrix, robot Artis Pheno, máy đo mật độ xương, máy siêu âm…; hệ thống kính vi phẫu thuật Opmi Vario 700 Zeiss, bàn mổ Meera-Maquet… để có thể phát hiện sớm các tổn thương và điều trị hiệu quả các bệnh lý về cơ xương khớp…
BVĐK Tâm Anh còn sở hữu hệ thống phòng khám khang trang, khu nội trú cao cấp; khu vực phục hồi chức năng hiện đại; quy trình chăm sóc hậu phẫu toàn diện giúp bệnh nhân nhanh chóng hồi phục và ổn định sức khỏe sau phẫu thuật.
Để đặt lịch khám và điều trị với các chuyên gia đầu ngành tại Trung tâm Chấn thương chỉnh hình, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, Quý khách vui lòng liên hệ:
Trên đây là tổng hợp tất cả các thông tin hữu ích liên quan đến cột sống. Hy vọng với những chia sẻ này, bạn đã có thêm nhiều kiến thức mới để chủ động bảo vệ sức khỏe, phòng tránh được các bệnh lý không mong muốn.